Historie: Stemmen honderd jaar geleden

Morgen zijn de stemlokalen open voor verkiezingen voor de Tweede Kamer. Honderd jaar geleden moest de Nunspeter ook naar de stembus. In 1923 werd in maart gestemd voor Provinciale Staten en in mei voor de gemeenteraad. Toen mochten vrouwen voor het eerst gaan stemmen. Een terugblik.

Dick Baas

Tijdens de eerste raadsvergadering in 1923 op 8 februari liep de voorzitter baron Mackay vooruit op de komende verkiezingen. De krant schreef: ‘Voor het eerst zullen dan ook de vrouwen helpen raadsleden kiezen. Ook zonder de opvoering van een toneelstuk daarover, is hij overtuigd van de macht der vrouw’. Ook bracht de burgemeester de raad dank voor de ‘aangename’ medewerking met B. en W. en de ‘waardering voor elkanders standpunt’. Die waardering is er nu nog en dus blijkbaar al meer dan honderd jaar oud.

Twee stemlokalen in Nunspeet

De ‘oude’ gemeente Ermelo telde in 1923 negen stemlokalen. Het dorp Nunspeet had er twee, aangeduid met Nunspeet I en Nunspeet II. Nu zijn het er 15. Er waren stemlokalen in Hulshorst, Elspeet (toen één, nu drie) en Vierhouten. Het dorp Ermelo had ook twee stemlokalen en de kernen Telgt, Speuld en Leuvenum ieder één.

Morgen kan er gestemd worden van 07.30 uur tot 21.00 uur. Dat was in 1923 beperkter. Het moest toen tussen 08.00 en 17.00 uur. Ook een verschil was dat toen stemmen verplicht was. De leeftijd om te moeten stemmen was 25 jaar.

De aantallen kiezers waren honderd jaar geleden uiteraard ook veel minder dan nu. Bij de verkiezingen van Provinciale Staten van maart van dit jaar waren er in Nunspeet 21.873 kiezers en werden er 15.984 geldige stemmen uitgebracht. Als het huidige Nunspeet en Ermelo opgeteld worden, komen we op ongeveer het dubbele uit. Op 23 mei 1923 werden voor de 15 leden van de gemeenteraad 4438 stemmen uitgebracht. Daarvan waren er 127 van ‘onwaarde’, dus 4311 geldige stemmen. Dat is een flink verschil met 2023. Maar voor de gemeenteraad was het in 1923 ook een verschil met vier jaar daarvoor. In 1919 waren er 1945 geldige stemmen. Maar dat waren toen alleen mannen.

Politieke partijen

Als de politiek van 1923 vertaald zou worden naar 2023 zouden 13 van de 15 zetels voor het CDA zijn, 1 voor de PvdA en 1 voor de VVD. Van de voorlopers van het CDA waren de Christelijk Historischen de grootste, maar verdeeld over drie lijsten CH-Ermelo (4 zetels), CH-Nunspeet (3 zetels en CH-Elspeet (2 zetels). De Antirevolutionairen hadden 4 zetels (2 in Ermelo en 2 in Nunspeet). Verder kreeg in 1923 de Vrijheidsbond (zeg maar VVD) een zetel en de SDAP (nu PvdA) ook. Die werd bezet door Jan Top (Jan Topweg!). Overigens, de SGP bestond landelijk al wel maar nog niet lokaal. 

In 1923 had de CH met 9 raadsleden, 2 CH-wethouders en een CH-burgemeester, die ook lid van Provinciale Staten was, de absolute meerderheid in de gemeente. In 1927 zou dat veranderen.

De scheidslijnen liepen in die tijd niet via de partijen, maar de kernvraag was: wie de meerderheid in de raad had: Ermelo of Nunspeet.